การบริหารจัดการน้ำ โครงการแก้มลิงลุ่มต่ำเหนือจังหวัดนครสวรรค์ โดย กลุ่ม 3/2560

ความเป็นมาและวัตถุประสงค์

จากการเกิดอุทกภัยในประเทศไทยในปี พ.ศ.2554 ทำให้เกิดความเสียหายครั้งใหญ่ที่สุด รัฐบาลจึงมีแนวทางการแก้ไขปัญหาอุทกภัยในระยะยาวแบบบูรณาการ และหนึ่งในแนวทางการแก้ไขปัญหา คือ การพัฒนาแก้มลิงพื้นที่ลุ่มต่ำเหนือจังหวัดนครสวรรค์

เพื่อให้เกิดความชัดเจนของพื้นที่ที่จะใช้เป็นแก้มลิงเก็บกักนํ้าชั่วคราว และทำให้เกิดการรับรู้ข้อมูลที่ถูกต้องชัดเจน รวมทั้งการยอมรับของราษฎรในพื้นที่ที่จะได้รับผลกระทบ และให้สอดคล้องกับกฎหมาย/ระเบียบต่างๆ

ภาพรวมของโครงการ

1. เหตุผลและความจำเป็น

2. วัตถุประสงค์

3. ลักษณะองค์ประกอบของโครงการ

4. ทางเลือกและเกณฑ์การจัดลำดับความสำคัญ

5. ขั้นตอนการดำเนินงาน

6. ผลประโยชน์โครงการ

1. เหตุผลและความจำเป็น

จากการเกิดอุทกภัยในประเทศไทยในปี 2554 ทำให้เกิดความเสียหายครั้งใหญ่ที่สุดเท่าที่มีการบันทึกข้อมูลมาในอดีต รัฐบาลมีแนวทางการแก้ไขปัญหาอุทกภัยในระยะยาวแบบบูรณาการ และหนึ่งในแนวทางการแก้ไข คือ การพัฒนาแก้มลิงพื้นที่ลุ่มต่ำเหนือจังหวัดนครสวรรค์ โครงการสอดคล้องกับยุทธศาสตร์การบริหารจัดการทรัพยากรน้ำ ยุทธศาสตร์ที่ 3 ยุทธศาสตร์การจัดการน้ำท่วมและอุทกภัย และยุทธศาสตร์ที่ 6 ยุทธศาสตร์การบริหารจัดการพื้นที่ลุ่มน้ำยมประสบปัญหาน้ำท่วมบ่อยครั้ง การดำเนินการที่ผ่านมา มีการพัฒนาอ่างเก็บน้ำขนาดกลาง พัฒนาพื้นที่แก้มลิง ขุดลอกแม่น้ำ/ลำน้ำ และการผันน้ำอ้อมเมือง แต่เนื่องจากพื้นที่รับน้ำลุ่มน้ำยมมีพื้นที่ค่อนข้างมาก พื้นที่ลุ่มน้ำน่าน ถึงแม้จะมีอ่างเก็บน้ำขนาดใหญ่ แต่พื้นที่รับน้ำฝนท้ายเขื่อนเป็นพื้นที่ขนาดใหญ่ หากมีฝนตกหนักจะทำให้เกิดน้ำหลากเข้าท่วมพื้นที่ลุ่มต่ำ การดำเนินการที่ผ่านมา มีการขุดลอกแม่น้ำ/ลำน้ำ และการบริหารจัดการอ่างเก็บน้ำ ซึ่งช่วยบรรเทาน้ำท่วมเท่านั้น และยังไม่ครอบคลุมพื้นที่การเกษตรกรรมริมแม่น้ำน่าน นอกเขตชลประทานที่ประสบปัญหาน้ำท่วมพื้นที่บ่อยครั้ง

2. วัตถุประสงค์

เพื่อชะลอน้ำหลากไม่ให้ไหลลงไปทางด้านท้ายน้ำอย่างรวดเร็ว เป็นการตัดยอดน้ำจากแม่น้ำยมและน่าน ทำให้ความเสียหายที่จะเกิดจากน้ำท่วมลดลง

วัตถุประสงค์และเป้าหมายหลักของโครงการแก้มลิงพื้นที่ลุ่มต่ำคือเพื่อระบายน้ำและป้องกันน้ำท่วมพื้นที่การเกษตรในปีที่มีน้ำหลากมาน้อย และชะลอน้ำหลากในแม่น้ำหรือลำน้ำในปีที่มีน้ำหลากมาเป็นปริมาณมาก

3. ลักษณะองค์ประกอบของโครงการ

1. คันป้องกันน้ำท่วม

2. คันป้องกันน้ำท่วมชุมชนและถนน

3. อาคารรับน้ำเข้าและระบายน้ำออก

4. ปรับปรุงคลอง/ลำน้ำ

5. สถานีสูบน้ำ

4. ทางเลือกและเกณฑ์การจัดลำดับความสำคัญการคัดเลือกพื้นที่แก้มลิง

สรุปการกำหนดและคัดเลือกพื้นที่แก้มลิงลุ่มต่ำเหนือจังหวัดนครสวรรค์

เกณฑ์การกำหนดพื้นที่แก้มลิง

1.นอกเขตโครงการส่งน้ำและบำรุงรักษา

เป็นพื้นที่ราบลุ่มที่มีน้ำท่วมบ่อยครั้ง และสามารถรับน้ำจากแม่น้ำยมและน่านได้สะดวก
มีถนนและอาคารระบายน้ำเดิมที่สามารถปรับปรุงก่อสร้างเพิ่มเติมเพื่อใช้เป็นพื้นที่ควบคุมน้ำหลากชั่วคราวได้

2.ในเขตโครงการส่งน้ำและบำรุงรักษา

เป็นพื้นที่ที่สามารถรับน้ำจากแม่น้ำยมและน่านได้สะดวก
มีคันกั้นน้ำและอาคารควบคุมที่เหมาะสมหรือปรับปรุงก่อสร้างเพิ่มเติมไม่มากนักเพื่อใช้เป็นพื้นที่ควบคุมน้ำหลากชั่วคราวได้หากจำเป็น และไม่มีผลกระทบการส่งน้ำ

3.ทั้งในเขตและนอกเขตโครงการส่งน้ำและบำรุงรักษา

การพัฒนาโครงการต้องสอดคล้องกับแผนงานพัฒนาของกรมชลประทานและของท้องถิ่น
ประชาชนส่วนใหญ่เห็นด้วยกับการพัฒนาโครงการ

สภาพภูมิประเทศแม่น้ำสายหลัก

พื้นที่แก้มลิงที่กำหนด

1.นอกเขตส่งน้ำและบำรุงรักษา 31 พื้นที่ ความจุ 1,326 ล้าน ลบ.ม.

2.ในเขตส่งน้ำและบำรุงรักษา 38 พื้นที่ ความจุ 723 ล้าน ลบ.ม.รวม 69 พื้นที่ ความจุ 2,049 ล้าน ลบ.ม. พื้นที่ 1.186 ล้านไร่

3.แก้มลิงเดิม 3 พื้นที่ ความจุ 131 ล้าน ลบ.ม. พื้นที่ 0.08 ล้านไร่

รวมทั้งหมด 72 พื้นที่ ความจุ 2,180 ล้าน ลบ.ม. พื้นที่ 1.265 ล้านไร่

การคัดเลือกพื้นที่แก้มลิง

ด้านวิศวกรรม
	1.พื้นที่รับน้ำไหลลงแก้มลิง
	2.อัตราส่วนปริมาตรควบคุมต่อพื้นที่
	3.จำนวนอาคาร
	4.พื้นที่ในเขต/นอกเขตโครงการส่งน้ำและบำรุงรักษา
	5.ความสามารถในการระบายน้ำ (ใช้/ไม่ใช้สถานีสูบน้ำ)
ด้านสิ่งแวดล้อม
	1.การใช้ประโยชน์ที่ดิน
	2.พื้นที่ชุ่มน้ำ
	3.พื้นที่ที่อาจถูกกำหนดเป็นพื้นที่กิจกรรมพัฒนาอุตสาหกรรม
	4.สุขภาพอนามัยและการบริการสาธารณสุข
	5.แหล่งโบราณสถาน คุณค่าทางด้านประวัติศาสตร์ ฯลฯ
	6.แหล่งท่องเที่ยว
ด้านเศรษฐกิจ-สังคม
	1.ความหนาแน่นของครัวเรือนในพื้นที่ป้องกัน
	2.จำนวนโรงงานอุตสาหกรรม
	3.จำนวนศาสนสถาน สถานศึกษา และสถานที่ราชการ
	4.ร้อยละในการยอมรับการพัฒนาโครงการ
ด้านเศรษฐศาสตร์
	1.ค่าลงทุนต่อปริมาตรควบคุม
	2.ค่าเสียโอกาสทางการเกษตร
	3.ปริมาตรควบคุม

สรุปผลการให้คะแนนและน้ำหนัก

เมื่อพิจารณาคะแนนร้อยละรวมของแต่ละพื้นที่แก้มลิงที่กำหนด พบว่ามีคะแนนรวมมากกว่า 50 คะแนน ทุกพื้นที่ จึงได้รับการคัดเลือกไปดำเนินการในขั้นการศึกษาความเหมาะสม

พื้นที่-ปริมาณควบคุมของแก้มลิงทั้งหมด
พื้นที่ควบคุมรวม 1,264,736ไร่
ปริมาณควบคุมรวม 2,180ล้าน ลบ.ม.

1. กลุ่มที่อยู่นอกเขตโครงการชลประทาน

" พื้นที่ในเขตจังหวัดสุโขทัย (SK) ได้แก่ SK1 ถึง SK8/1

2. กลุ่มที่อยู่ในเขตโครงการชลประทาน

" โครงการฯ ยมน่าน (YN) ได้แก่ YN2

3. โครงการแก้มลิงในเขตพื้นที่แก้มลิงธรรมชาติและที่มีอยู่แล้วในปัจจุบันมี

" ทุ่งทะเลหลวง

นิสิตกลุ่มที่ 3 โครงการปริญญาโท สาขาวิชาวิศวกรรมโครงสร้างพื้นฐานและการบริหาร ภาควิชาวิศวกรรมโยธา คณะวิศวกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ได้รับมอบหมายให้ดำเนินการจัดทำรายงานวิชา สัมมนา (Seminar) ในหัวข้อ การบริหารจัดการน้ำ กรณีตัวอย่าง : โครงการแก้มลิงลุ่มต่ำเหนือจังหวัดนครสวรรค์ ซึ่งมีการเรียนการสอนในวันที่ 26 สิงหาคม พ.ศ.2560 นั้น โดยรายงานเป็นการวิเคราะห์และสรุปเนื้อหาจากการสัมมนา รวมถึงจัดทำสื่อนำเสนอ สื่อการเรียนรู้ผ่านเว็บไซต์ เพื่อเป็นการถ่ายทอดความรู้ที่ได้ศึกษาให้แก่ผู้ที่สนใจต่อไป

การดำเนินการจัดทำรายงานและสื่อการเรียนรู้ดังกล่าว สามารถเสร็จสมบูรณ์ได้ โดยได้รับความความอนุเคราะห์ข้อมูล จาก พ.ท.ดร.สรวิศ สุภเวชย์ อาจารย์สาขาวิชาวิศวกรรมสำรวจและสารสนเทศภูมิศาสตร์ ภาควิชาวิศวกรรมโยธา รวมถึงการให้ความร่วมมือจากเจ้าหน้าที่โครงการฯ และเพื่อนร่วมรุ่น PE13 และ PE14 เป็นอย่างดี

อย่างไรก็ตามรายงานฉบับนี้อาจมีข้อผิดพลาดอยู่บ้าง ทางคณะผู้จัดทำรายงาน จึงขออภัยล่วงหน้าสำหรับข้อผิดพลาดดังกล่าว และจะนำมาปรับปรุงให้ดียิ่งขึ้นในการทำรายงานฉบับต่อๆไป